On July 15, 2025, the Koh Thma Documentation Center team visited Sla Phnom Village in Tonlong Commune, Memot District, Tboung Khmum Province, to listen to the stories of four Khmer Rouge survivors (all males). The objectives of the visit were as follows:
1)To meet Khmer Rouge survivors living in Sla Phnom Village.
2) To assess the health status of these survivors.
3) To gather and document their stories.
4) To compile these narratives for future documentation.
Sla Phnom Village has a total population of 876 people (457 females) across 192 families. Of this population, 95 percent are Cham, while 5 percent are Khmer, often with Cham spouses. The village is bordered by Sla Kilo Village to the west, National Road No. 7 and Trang Village to the east, Kdol Leu Village to the north, and Mkao Village to the south.
During the 1970s, Sla Phnom Village, like many others in Tonlong Commune, was affected by the Vietnam War. Viet Cong, Thieu Ky soldiers, U.S. troops, and Khmer Rouge forces operated in the area, leading to bombings that forced residents to hide in trenches and flee to other villages.
After the Khmer Rouge came to power on April 17, 1975, the Cham people in Sla Phnom Village, along with others, were compelled to live in cooperatives. Their private property was confiscated, and they were forced to work collectively in rubber plantations and rice fields, sharing meals in communal kitchens. At that time, the Cham people struggled to obtain enough food.
In 1976, the Khmer Rouge evacuated the Cham from Sla Phnom Village to various districts, including Krauch Chhma, Oraing Ov, and Tbong Khmum. During this period, the Cham were forced to eat pork and prohibited from speaking their language. Families were separated, with two to three families relocated to live with Khmer families in cooperatives, disrupting their community ties.
From 1977 to 1978, the Khmer Rouge organized labor by age. Children were assigned tasks such as making fertilizer and herding livestock, while adults were conscripted as soldiers or assigned to build infrastructure. The elderly were tasked with caring for children and foraging for food.
On January 7, 1979, following the fall of the Khmer Rouge, the Cham people returned to their hometowns to resume farming. However, many remained displaced, living in nearby villages like Khcheay and Sla Kilo due to the destruction of their homes and lingering fears of unexploded ordnance. It took a year for the Cham to fully return to Sla Phnom Village.
During the Khmer Rouge regime, some Cham families in Sla Phnom Village were killed, accused of treason, while others perished from starvation, disease, or went missing during the evacuations.
នៅថ្ងៃទី១៥ ខែកក្តដា ឆ្នាំ២០២៥ ក្រុមការងារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកោះថ្ម ចុះសួរសុខទុក្ខ និងស្តាប់សាច់រឿងរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ចំនួន ៤នាក់(ប្រុស៤) នៅភូមិស្លាភ្នំ ឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ គោលបំណងដែលក្រុមការងារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកោះថ្មចុះទៅភូមិភូមិស្លាភ្នំមានដូចខាងក្រោម៖
ទី១៖ សួរសុខទុក្ខអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមដែលជាជនជាតិចាមរស់នៅស្លាភ្នំ
ទី២៖ ស្វែងយល់ពីពីស្ថានភាពសុខភាពរបស់អ្នករស់រានមានជីវិរពីរបបខ្មែរក្រហមដែលជាជនជាតិចាមនៅភូមិស្លាភ្នំ
ទី៣៖ ស្តាប់រឿងរ៉ាវអ្នករស់រានមានជីវិរពីរបបខ្មែរក្រហមដែលជាជនជាតិចាមនៅភូមិស្លាភ្នំ
ទី៤៖ ចងក្រងរឿងរ៉ាវនករស់រានមានជីវិរពីរបបខ្មែរក្រហមដែលជាជនជាតិចាមនៅភូមិស្លាភ្នំទុកជាឯកសារ
ភូមិស្លាភ្នំមានប្រជាជនសរុបចំនួន ៨៧៦នាក់(ស្រី៤៥៧) ចំនួនគ្រួសារ១៩២។ ក្នុងចំណោមប្រជាជនសរុប មាន៩៥ភាគរយជាជនជាតិចាម និង៥ភាគរយជាជនជាតិខ្មែរ ដែលមានប្តី ឬប្រពន្ធជនជាតិចាម។ ភូមិស្លាភ្នំមានព្រំប្រទល់ខាងលិចជាប់ភូមិស្លាគីឡូ និងជាប់ផ្លូវជាតិលេខ៧, ខាងកើតជាប់ភូមិត្រាង(ភូមិត្រាង ចំណុះភូមិចង្គំកណ្តាល), ខាងជើងជាប់ភូមិក្តុលលើ និងខាងត្បូងជាប់ភូមិម្កោរ នៃឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។
នៅអំឡូងឆ្នាំ១៩៧០-១៩៧៥ ភូមិស្លាភ្នំ ក៏ដូចភូមិមួយចំនួនទៀតក្នុងឃុំទន្លូងដែរ ដោយទទួលរងឥទ្ធិពលពីសង្រ្គាមវៀតណាម មានកងទ័ពវៀតកុង ទាហានធីវគី ទាហានសហរដ្ឋអាមេរិក និងខ្មែរក្រហមបានចូលមកដល់ភូមិស្លាភ្នំ និងតំបន់ផ្សេងទៀតនៅក្នុងស្រុកមេមត់។ ភូមិស្លាភ្នំត្រូវរងការទម្លាក់គ្រាប់បែក ហើយប្រជាជនត្រូវលាក់ខ្លួនក្នុងលេណដ្ឋាន និងភៀសខ្លួនចេញពីភូមិទៅរស់នៅភូមិ ឃុំផ្សេងទៀតនៃស្រុកមេមត់។
បន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាចនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ជនជាតិចាមនៅភូមិស្លាភ្នំដូចជាប្រជាជននៅតាមភូមិផ្សេងៗទៀតដែរ គឺត្រូវខ្មែរក្រហមបង្ឋំឲ្យរស់នៅក្នុងសហករណ៍ដោយប្រមូលទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនទាំងអស់ដាក់រួម ធ្វើការងារពលកម្មជាកម្មចៀរជ័រកៅស៊ួ និងនៅតាមវាលស្រែរួមគ្នា ហូបរួមនៅតាមរោងបាយភូមិ។ នៅពេលនោះប្រជាជនចាមនៅភូមិស្លាភ្នំហូបបបរមិនបានគ្រប់គ្រាន់ឡើយ។
នៅឆ្នាំ១៩៧៦ ប្រជាជនចាមនៅភូមិស្លាភ្នំ ត្រូវខ្មែរជម្លៀសចេញពីភូមិឲ្យទៅរស់នៅតាមស្រុកមួយចំនួនដូចជា ស្រុកក្រូចឆ្មារ ស្រុកអូរាំងឪ និងស្រុកត្បូងឃ្មុំ។ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមជម្លៀសចាមចេញពីភូមិស្លាភ្នំ ខ្មែរក្រហមបង្ខំជនជាតិចាមឲ្យហូបសាច់ជ្រូក និងមិនឲ្យនិយាយភាសាចាម។ ខ្មែរក្រហមមិនឲ្យចាមរស់នៅជុំគ្នា។ ខ្មែរក្រហមជម្លៀសប្រជាជនជាតិចាមចាប់ពីពីរទៅបីគ្រួសារឲ្យនៅជាមួយខ្មែរក្នុងសហករណ៍ឬឃុំមួយ ធ្វើការងារដូចគ្នា កន្លែងដេកដូចគ្នា។ ដូច្នេះជនជាតិចាមភាគច្រើនមិនបានរស់នៅជុំគ្រួសារ ឬរស់នៅជាមួយជនជាតិចាមដូចគ្នា។
ឆ្នាំ១៩៧៧-១៩៧៨ ខ្មែរក្រហមជ្រើសរើសតាមវ័យ សម្រាប់បង្កបង្កើនផល។ តាមក្រុមនីមួយៗ ខ្មែរក្រហមបែងចែកកម្លាំងធ្វើការ ដូចកម្លាំងជាកុមារ ខ្មែរក្រហមចាត់ឲ្យធ្វើជី ដកស្មៅ ឃ្វាលគោ ក្របីជាដើម, កម្លាំងពេញវ័យ ឬកម្លាំងស្នូល ខ្មែរក្រហមចាត់ធ្វើជាទ័ព ក្រុមកងចល័ត ធ្វើប្រព័ន្ធភ្លឺស្រែ លើទំនប់ ជីកប្រឡាយ, កម្លាំងវ័យចំណាស់ ខ្មែរក្រហមឲ្យមើលថែក្មេង ចាំចាបកុំឲ្យស៊ីស្រូវ រកកន្លែ និងដាំស្ល។
ថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមដួលរលំ ប្រជាជនចាមបានត្រឡប់មកភូមិកំណើតធ្វើចំការ។ ប្រជាជនចាម នៅភូមិស្លាភ្នំ មិនទាន់ចូលមករស់នៅក្នុងភូមិ គឺស្នាក់នៅភូមិខ្ជាយ ភូមិស្លាគីឡូ ដោយសារផ្ទះត្រូវខូចខាតទាំងស្រុង និងខ្លាចគ្រាប់ ដែលសល់ពីសម័យសង្គ្រាម។ ពេលថ្ងៃមកធ្វើចំការនៅភូមិស្លាភ្នំ ដល់យប់ត្រឡប់ទៅដេកតាមភូមិផ្សេង។ រយៈពេល១ឆ្នាំ ទើបប្រជាជនចាមចូលមករស់នៅក្នុងភូមិស្លាភ្នំ ក្រោយមកក៏មានប្រជាជនចាមមករស់នៅភូមិស្លាភ្នំជាបន្តបន្ទាប់។
នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមមានក្រុមគ្រួសារចាមក្នុងភូមិស្លាភ្នំមួយចំនួនត្រូវបានខ្មែរក្រហមសម្លាប់ ដោយចោទពីបទក្បត់ជាមួយអង្គការ និងចាត់ទុកជនជាតិចាម ជាជនក្បត់ ក្រុមបះបោរ ប្រឆាំងជាមួយខ្មែរក្រហម។ ប្រជាជនចាមនៅភូមិស្លាភ្នំមួយចំនួនទៀតស្លាប់ដោយសារអត់បាយ ជំងឺ និងបាត់ដំណឹងអំឡុងពេលខ្មែរក្រហមជម្លៀសចេញពីភូមិកំណើត។
The survivors interviewed included: 1) Sop Mat, male, 58 years old; 2) El Yep (also known as Loh Tyep), male, 68 years old; 3) Chi Seng, male, 71 years old; and 4) Sen Yunus, male, 62 years old
My name is Sos Mat, and I am a 58-year-old male of Cham ethnicity. I was born in Sla Phnom village, Ton Loung commune, Memot district, Kampong Cham province, and I currently reside in Sla Phnom village, Ton Loung commune, Memot district, Tbong Khmum province. My father, Ly Sok, passed away in 2000, and my mother, Mat Tikaya, has also died. I have seven siblings: four brothers and three sisters. My wife, Sen Ammyas, is 55 years old, and together we have four children, all of whom are boys.
During my childhood, I only completed the third grade due to the Khmer Rouge era. The Khmer Rouge forced me to work during the day, while at night, I was allowed to study.
In 1975, the Khmer Rouge compelled all residents of Sla Phnom village to live together in collectives, where we were required to eat and work as a group. They demolished our homes to create cowsheds, communal kitchens, hospitals, and other facilities.
In 1976, the Khmer Rouge evacuated the villagers from Sla Phnom to Sla Kilo, Ton Loung commune. While in Sla Kilo, I was forced to work as a rubber worker and lived among the Khmer people. During meals, I was made to eat at the same table as the Khmer, where pork was served. The Khmer Rouge closely monitored us, fearing we would refuse to eat pork. I pretended to eat it, discreetly discarding the pork while the Khmer people nearby helped conceal my actions to avoid detection. If the Khmer Rouge had discovered my refusal, I would have faced severe punishment.
In late 1977 to 1978, the Khmer Rouge evacuated me from Sla Kilo to Sampov Lun village, Choam Tamao commune. During this time, I did not engage in labor and remained hidden in the forest for a month. The Vietnamese forces arrived and evacuated my fellow villagers to Tanup Pol village. I stayed in Tanup Pol for a week before moving further up until I reached Prek Chhlong. The Khmer Rouge claimed that the Vietnamese were attacking fiercely, prompting the evacuation. They warned, “If you dare to oppose the organization and refuse to evacuate, you will definitely be shot and killed by the Vietnamese.” The villagers complied and moved to Area 21 in Ponhea Krek District.
While in Area 21, I was with my parents. My mother was assigned by the Khmer Rouge to cook, while my father worked as a rubber worker. During my time there, I witnessed the Khmer Rouge arrest a man whose name I did not know, taking him away for “re-education.” He disappeared without a trace and was never seen again. Later, I saw them come to take his wife. I spent a month in Area 21 before being evacuated to Tapao Village, Peam Chi Lam Commune, Tbong Khmum District. There, I was forced to pick rubber seeds during the day, and at night, the Khmer Rouge taught me a little about writing.
In 1979, the Khmer Rouge evacuated me from Tapao Village to Krauch Chhma District. While in Krauch Chhma, I lived in the forest. I was in the district of Krauch Chhmar for a month when I heard that Phnom Penh had fallen. A plane flew overhead and dropped supplies, including a truck. I picked up the truck and saw pictures of Heng Samrin, Mat Ly, and Chea Sim. My parents also returned to the village with my children. As I walked along the road, I encountered many dead bodies. The sight of so many corpses desensitized me to fear. I continued walking until nightfall, sleeping in a hut, sometimes on top of a corpse. I traveled without food, surviving by digging up potatoes until I finally reached my village.
In 1980, I returned to my hometown. Upon arrival, I found that my house had been destroyed. The Khmer Rouge had dismantled it and repurposed the wood to build a granary, stables, and a hospital in 1975. In Sla Phnom village, there was only one house that the Khmer Rouge did not dare to demolish, and it still stands today. The owner has since moved in and is building a new home.
By Vorn Bopha
ខ្ញុំឈ្មោះ សុះ ម៉ាត់ អាយុ៥៨ឆ្នាំ ភេទប្រុស ជាជនជាតិចាម មានទីកន្លែងកំណើតកើតនៅភូមិស្លាភ្នំ ឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម។ បច្ចុប្បន្នរស់នៅភូមិស្លាភ្នំ ឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ ឪពុកឈ្មោះ លី សុះ ស្លាប់ឆ្នាំ២០០០ជាង។ ម្ដាយឈ្មោះ ម៉ាត ទីកាយ៉ា ស្លាប់។ ខ្ញុំមានបងប្អូន៧នាក់ ប្រុស៤នាក់ និងស្រី៣នាក់។ ប្រពន្ធឈ្មោះ សេន អាំមីយ៉ាស់ អាយុ៥៥ឆ្នាំ។ សព្វថ្ងែនេះខ្ញុំមានកូនចំនួន៤នាក់ប្រុសទាំងអស់។
កាលពីកុមារភាពខ្ញុំរៀនបានត្រឹមថ្នាក់ទី៣នៅសម័យខ្មែរក្រហម។ ខ្មែរក្រហមឲ្យខ្ញុំធ្វើការពេលថ្ងែ ពេលយប់ខ្មែរក្រហមឲ្យរៀនធម្មតា។
ឆ្នាំ១៩៧៥ ប្រជាជននៅភូមិស្លាភ្នំទាំងអស់ត្រូវខ្មែរក្រហមឲ្យមករស់នៅរួមគ្នា។ ខ្មែរក្រហមបានឲ្យប្រជាជននៅក្នុងភូមិរស់នៅជាសមូហភាពហូបបាយរួមគ្នាធ្វើការងាររួម ផ្ទះប្រជាជនត្រូវខ្មែរក្រហមរុះរើយកទៅធ្វើរោងគោ ផ្ទះបាយរួម មន្ទីរពេទ្យជាដើម។
ឆ្នាំ១៩៧៦ ខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសប្រជាជនចេញពីភូមិស្លាភ្នំឲ្យទៅនៅស្លាគីឡូ ឃុំទន្លូង។ ពេលខ្ញុំនៅស្លាគីឡូខ្មែរក្រហមឲ្យធ្វើការខាងកម្មករចៀរជ័រកៅស៊ូ។ ខ្មែរក្រហមឲ្យរស់នៅលាយឡំជាមួយបងប្អូនខ្មែរ។ ពេលហូបបាយខ្មែរក្រហមឲ្យហូបតុជាមួយបងប្អូនខ្មែរ ហូបសាច់ជ្រូក ខ្មែរក្រហមដើរមើលខ្លាចយើងមិនហូបសាច់ជ្រូ។ ប៉ុន្ដែខ្ញុំបានធ្វើជាដួសដូចហូប ហើយក៏ទម្លាក់សាច់ជ្រូកទុកវិញដោយបងប្អូនខ្មែរអង្គុយជិតជួយបាំងកុំឲ្យខ្មែរក្រហមឃើញថាយើងអត់ហូប បើខ្មែរក្រហមដឹងនិងយកទៅវ៉ៃចោល។
ចុងឆ្នាំ១៩៧៧-១៩៧៨ ខ្មែរក្រហមក៏ជម្លៀសខ្ញុំចេញពីភូមិស្លាគីឡូទៅខាងភូមិសំពៅលូន ឃុំជាំតាម៉ៅ ប៉ុន្តែមិនបានធ្វើការងារពលកម្មអ្វីទេនៅតែក្នុងព្រៃបាន១ខែយួនចូលមកខ្មែរក្រហមក៏ជម្លៀសអ្នកភូមិខ្ញុំចេញទៅនៅភូមិជំនុំពល។ ខ្ញុំនៅភូមិជំនុំពលបាន១អាទិត្យក៏ជម្លៀសឡើងតាមជំនុំពលដើរមករហូតធ្លាក់ទៅដល់ព្រែកឆ្លូង។ ខ្មែរក្រហមថាវៀតណាមវ៉ៃបុកខ្លាំង ទើបជម្លៀសប្រជាជនចេញពីភូមិជំនុំពល។ ខ្មែរក្រហមបាននិយាយថា “បើហ៊ានប្រឆាំងនិងអង្គការមិនព្រមជម្លៀសទៅមុខទៀត នៅច្បាស់ជាត្រូវវៀតណាមបាញ់សម្លាប់ចោល”។ ប្រជាជនបានឮខ្មែរក្រហមនិយាយហើយក៏ចេះតែឡើងទៅទាល់ដល់តំបន់២១ស្រុកពញាក្រែកវិញ។ ពេលដែលខ្មែរក្រហមជម្លៀសទៅនៅតំបន់២១ ខ្ញុំនៅជុំបងប្អូនម៉ែឪ។ ម៉ែខ្ញុំត្រូវខ្មែរក្រហមចាត់តាំងឲ្យធ្វើខាងចុងភៅ។ ឪពុកខ្ញុំធ្វើខាងកម្មករចៀរជ័រកៅស៊ូ។ ពេលនៅតំបន់២១ ខ្ញុំបានឃើញខ្មែរក្រហមចាប់បុរសម្នាក់តែខ្ញុំមិនបានស្គាល់ឈ្មោះយកទៅរៀនសូត្រ ហើយក៏បាត់ដំណឹងឈឹងមិនឃើញត្រឡប់មកវិញ។ ក្រោយមកទៀតក៏ឃើញមកយកប្រពន្ធគាត់ទៅទៀត។ ខ្ញុំនៅតំបន់២១ បាន១ខែខ្មែរក្រហមក៏ជម្លៀសទៅភូមិតាប៉ាវ ឃុំពាមជីលាំ ស្រុកត្បូងឃ្មុំ។ ខ្មែរក្រហមឲ្យខ្ញុំដើររើសគ្រាប់កៅស៊ូពេលថ្ងៃ ពេលយប់ខ្មែរក្រហមឲ្យរៀនអក្សរបន្តិចបន្តួច។
បន្ទាប់មកចូលដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ ខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសចេញពីភូមិតាប៉ាវទៅស្រុកក្រូចឆ្មារ។ ពេលខ្ញុំនៅក្រូចឆ្មារខ្មែរក្រហមឲ្យរស់នៅក្នុងព្រៃ។ ខ្ញុំនៅស្រុកក្រូចឆ្មារបាន១ខែក៏ទទួលដំណឹងថាភ្នំពេញបែកហើយ មានយន្ដហោះមួយគ្រឿងបានហោះបាចត្រាក់ខ្ញុំក៏រើសត្រាក់យកមកមើលឃើញមានរូបតាហេងសំរិន តាម៉ាត់លី និងតាជាស៊ីម។ ឪពុកម្ដាយខ្ញុំក៏បាននាំកូនដើរត្រឡប់មកស្រុកវិញ។ ពេលដើរតាមផ្លូវឃើញសាកសពស្លាប់ច្រើនណាស់។ ពេលឃើញខ្មោចស្លាប់ច្រើនពេកលែងមានអារម្មណ៍ខ្លាចទៀតហើយ ដើររហូតយប់កន្លែងណាដេកកន្លែងហ្នុង ជូនកាលដេកកើយលើខ្មោចទៀត។ ខ្ញុំដើរតាមផ្លូវគ្មានអង្ករគ្មានបាយហូបទេ ដើរជីកដំឡូងស្រមយកមកហូបទម្រាំដើរដល់ស្រុកវិញ។
ឆ្នាំ១៩៨០ បានខ្ញុំដើរមកដល់ភូមិកំណើតវិញ។ ពេលមកដល់ភូមិផ្ទះខូចអស់ ខ្មែរក្រហមរុះរើយកឈើផ្ទះទៅធ្វើរោងបាយ ក្រោលគោ និងមន្ទីរពេទ្យកាលឆ្នាំ១៩៧៥។ នៅក្នុងភូមិស្លាភ្នំនៅសល់តែផ្ទះមួយទេដែលខ្មែរក្រហមមិនហ៊ានរុះរើផ្ទះនោះនៅល្អ។ បច្ចុប្បន្នម្ចាស់ផ្ទះនោះរើមកធ្វើថ្មី។
ដោយ៖ វន បុប្ផា
My name is Chi Seng, a 71-year-old male of Cham-Khmer ethnicity. I was born in Sla Phnom village, Tonloung commune, Memot district, Kampong Cham province, and I currently reside in Sla Phnom village, Tonloung commune, Memot district, Tbong Khmum province. I have three siblings: two brothers and one sister. My father, a Khmer, married my mother, a Cham. I am a farmer and am married to Soh Ammy, who is 65 years old. Together, we have three sons. My father, Chi Kop, passed away in 1979 due to old age, while my mother, Moth Phas, died two to three years after the country was liberated.
In my youth, I learned a little about reading and writing during the Lon Nol era, completing my education up to the 12th grade, which corresponds to the first grade in modern times. In 1975, the Khmer Rouge took control of Cambodia, enforcing a regime where everyone was required to eat, work, and share entertainment collectively. All land, cattle, pigs, chickens, and ducks were owned collectively, with no private property allowed. During this time, clothing was typically black, and hair was cut short; long hair was not permitted. The Khmer Rouge forced everyone to work tirelessly, day and night. I was 25 years old at that time.
In 1977, the Khmer Rouge evacuated all residents of Sla Phnom village to Sla Kilo village, where I was assigned to work as a rubber worker. Fortunately, I was not separated from my parents during the evacuation, and we lived together normally. The Khmer Rouge organization instructed the village head, named An, to inform the villagers that they had to leave immediately, without much explanation. This evacuation was part of a strategy to disperse the population across different areas.
In early 1978, my brother Chi Socheat and I joined the army in Region 21. However, my brother sent me back home because there was no one to care for our parents. I returned as he advised, but my brother left in 1978 and has been missing ever since. I have not heard from him and do not know if he is alive or dead. Given the years that have passed, I now believe he is no longer alive; if he were, he would have returned to our parents.
Later in 1978, the Khmer Rouge relocated me to Tapao village, Peam Chi Laeng commune, Tbong Khmum district, Tbong Khmum province, where I was assigned the role of a teacher. I taught children and led them in picking rubber seeds. I taught in the mornings and picked rubber seeds with the children in the afternoons. During this time, I proposed to marry my wife, but she refused, leading to the dissolution of our engagement. She was only 17 years old, which was against the Khmer Rouge’s policy; men could marry at 25 and women at 20. After our engagement ended, I continued to work normally and lived in Tapao village for a year.
In 1979, I heard on the radio that the country had been liberated and that everyone was welcome to return to their homeland. I prepared to go back, and while walking on the road, I encountered my wife. We decided to marry again on the spot, with my parents arranging the ceremony. Due to a lack of funds, we kept the wedding simple. After the ceremony, we returned home together, only to find that our village had become a jungle, completely deserted, and our house was in ruins.
By Map Sina
ឈ្មោះ ជី សេង ភេទប្រុស អាយុ៧១ឆ្នាំ ជនជាតិចាម-ខ្មែរ មានស្រុកកំណើតភូមិស្លាភ្នំ ឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម បច្ចុប្បន្នខ្ញុំរស់នៅភូមិស្លាភ្នំ ឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ ខ្ញុំមានបងប្អូនបីនាក់(ប្រុសពីរនាក់ ស្រីមួយ) ។ ឪពុកខ្ញុំជនជាតិខ្មែរបានរៀបការជាមួយម្ដាយខ្ញុំជាជនជាតិចាម។ ខ្ញុំមានមុខរបបជាកសិករ។ ខ្ញុំមានប្រពន្ធ ឈ្មោះ សុះ អាំមីណាស់ មានអាយុ៦៥ឆ្នាំនិងមានកូនបីនាក់ប្រុសទាំងបី។ ឪពុកខ្ញុំឈ្មោះ ជី កុប បានស្លាប់នៅឆ្នាំ១៩៧៩ដោយសារតែចាស់ជរាចំណែកម្ដាយខ្ញុំឈ្មោះ ម៉ុត ភាស់ ស្លាប់ក្រោយពីប្រទេសរំដោះបាន២ ទៅ៣ឆ្នាំ។
កាលពីក្មេងខ្ញុំបានរៀនសូត្រតិចតួចអាចអាននិងសរសេរបាន។ ខ្ញុំរៀននៅសម័យលន់ នល់ ។ ខ្ញុំរៀនបានត្រឹមថ្នាក់ទី១២ជំនាន់ដើម បើគិតសម័យឥឡូវថ្នាក់ទី១។ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ខ្មែរក្រហមបានកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល ។ ខ្មែរក្រហមបានឲ្យប្រជាជនទាំងអស់ហូបបាយរួម ធ្វើការរួម ចែករំលែកការកំសាន្តរួម និងប្រមូលដីធ្លី គោក្របី ជ្រូកមាន់ទា ដាក់បញ្ចូលរួមទាំងអស់គ្មានអ្វីជាកម្មសិទ្ធឯកជននោះទេ។ ការស្លៀកពាក់នៅសម័យខ្មែរក្រហមគ្មានខោអាវស្លៀកពាក់ស្អាតបាតនោះទេ ស្លៀកពាក់ពណ៍ខ្មៅ ចំណែកសក់វិញកាត់ខ្លីៗត្រឹមកគ្មានអ្នកណាទុកសក់វែងបានទេ។ ខ្មែរក្រហមឲ្យកាត់ទាំងអស់គ្នា។ ខ្មែរក្រហមប្រើឲ្យធ្វើការគ្មានពេលសម្រាកទេ ធ្វើការទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ។ កាលហ្នុងខ្ញុំមានអាយុ២៥ឆ្នាំ។
នៅឆ្នាំ១៩៧៧ខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសប្រជាជនទាំងអស់ក្នុងភូមិស្លាភ្នំឲ្យទៅរស់នៅភូមិស្លាគីឡូ។ ខ្មែរក្រហមបានឲ្យខ្ញុំធ្វើជាកម្មករជៀរជ័រកៅស៊ូនៅស្លាគីឡូ ។ ពេលដែលជម្លៀសទៅខ្ញុំមិនបានបែកចេញពីឪពុកម្ដាយនោះទេ ។ ខ្ញុំរស់នៅជួបជុំគ្នាធម្មតា ។ អង្កការខ្មែរក្រហមជាអ្នកជម្លៀសប្រជាជនចេញពីភូមិ។ អង្កការបានមកប្រាប់មេភូមិឲ្យដើរប្រាប់ប្រជាជនក្នុងភូមិឲ្យចាកចេញពីភូមិដោយមិននិយាយអ្វីច្រើនទេ គ្រាន់តែប្រាប់ថាប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុងភូមិស្លាភ្នំទាំងអស់ត្រូវចាកចេញពីភូមិភ្លាមៗ។ មេភូមិដែលប្រាប់ខ្ញុំកាលហ្នុងឈ្មោះ អាន ។ ខ្មែរក្រហមជម្លៀសប្រជាជនពីតំបន់មួយទៅតំបន់មួយរហូតមិនឲ្យប្រជាជនរស់នៅនឹងមួយកន្លែងទេ ។
នៅដើមឆ្នាំ១៩៧៨ ខ្ញុំនិងបងប្រុសខ្ញុំឈ្មោះ ជី សុជាតិបានទៅចូលបម្រើកងទ័ពនៅតំបន់២១ ប៉ុន្តែខ្ញុំត្រូវបានបងប្រុសខ្ញុំដេញឲ្យខ្ញុំត្រឡប់មកវិញ ព្រោះគ្មានអ្នកណានៅមើលថែឪពុកម្ដាយ។ ខ្ញុំក៏បានត្រឡប់មកវិញតាមអ្វីដែលបងប្រុសណែនាំ ។ បងប្រុសខ្ញុំបានចាកចេញទៅតាំងពីឆ្នាំ១៩៧៨បានបាត់ដំណឹងរហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។ ខ្ញុំមិនដែលបានទទួលដំណឹងពីបងប្រុសខ្ញុំនោះទេ។ ខ្ញុំមិនដឹងថាបងខ្ញុំស្លាប់ឬនៅរស់ឡើយ។ សព្វថ្ងៃខ្ញុំគិតថាបងខ្ញុំមិនមានជីវិតនៅរស់នោះទេព្រោះបាត់រាប់ឆ្នាំ ណាមួយបើនៅរស់ប្រហែលជាត្រឡប់មករស់ឪពុកម្ដាយបងប្អូនជាមិនខាន់។
នៅឆ្នាំ១៩៧៨ខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសខ្ញុំដល់ភូមិតាប៉ាវ ឃុំពាមជីលាំង ស្រុកត្បូងឃ្មុំ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ ខ្មែរក្រហមបានឲ្យខ្ញុំធ្វើជាគ្រូបង្រៀន ។ ខ្ញុំបង្រៀនផងនិងដឹកនាំក្មេងៗទៅរើសគ្រាប់កៅស៊ូផង ។ ខ្ញុំបង្រៀនពេលព្រឹក ចំណែកពេលរសៀលខ្ញុំទៅរើសគ្រាប់កៅស៊ូជាមួយក្មេងៗ។ នៅសម័យខ្មែរក្រហមខ្ញុំធ្លាប់បានស្នើសុំអង្កការរៀបការជាមួយប្រពន្ធខ្ញុំប៉ុន្តែប្រពន្ធខ្ញុំមិនព្រមអង្ករការក៏រំសាយ ម្យ៉ាងទៀតប្រពន្ធខ្ញុំពេលហ្នុងទើបមានអាយុ១៧ឆ្នាំខុសពីគោលការរបស់អង្កការ។ គោលការអង្កការសម្រាប់បុរសមានអាយុ២៥ឆ្នាំទើបអាចរៀបការបាន ចំណែកស្រ្តី មានអាយុ២០ឆ្នាំ។ បន្ទាប់ពីរំសាយការរៀបការខ្ញុំក៏ទៅធ្វើការធម្មតា ។ ខ្ញុំបានរស់នៅភូមិតាប៉ាវបានមួយឆ្នាំ។
នៅឆ្នាំ១៩៧៩ខ្ញុំបានទទួលដំណឹងតាមរយៈវិទ្យុប្រកាសថាប្រទេសរំដោះហើយប្រជាជនទាំងអស់សូមត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតវិញចុះ ។ ខ្ញុំក៏បានរៀបចំត្រឡប់មកស្រុកកំណើតវិញ។ ពេលខ្ញុំកំពុងដើរមកតាមផ្លូវក៏ជួបប្រពន្ធខ្ញុំ។ ខ្ញុំក៏បានរៀបការជាមួយប្រពន្ធខ្ញុំម្ដងទៀតនៅតាមផ្លូវ ឪពុកម្ដាយជាអ្នករៀបចំឲ្យ។ ខ្ញុំមិនបានធ្វើកម្មវិធីច្រើនទេណាមួយទើបតែមកវិញគ្មានលុយកាកឯណាសម្រាប់រៀបចំកម្មវិធីទេ។ បន្ទាប់ពីរៀបការរួចក៏នាំប្ដីប្រពន្ធដើរត្រឡប់មកផ្ទះវិញ។ ខ្ញុំបានមកដល់ផ្ទះក្នុងភូមិសុទ្ធតែព្រៃគ្មានមនុស្សរស់នៅទេ ផ្ទះសំបែងត្រូវខួចខាតអស់។
ដោយ៖ ម៉ាប់ ស៊ីណា
My name is Sen Younes, a 62-year-old male Cham, born in Saey village, Peus 1 commune, Krauch Chhma district, Kampong Cham province. I currently reside in Sla Phnom village, Tonloung commune, Memot district, Tbong Khmum province. My father, Sen, passed away after the Pol Pot era, and my mother, Sar Chao, died three years ago. I have five siblings and am the fourth child. My wife is Sok Sros, and together we have seven children, including five daughters.
As a child, I attended school in Sla Phnom but only completed the first grade due to a lack of teachers. I eventually stopped my education to help my parents with their work.
In 1970, planes dropped bombs on National Road 7, but Sla Phnom village was spared. The American barracks in Depoli, also known as Sla Krao, were nearby. My family dug a hole in the ground to escape the bombing. When the Khmer Rouge troops entered the village, they instructed the villagers not to sleep on the roofs of their houses and to sleep in the open pits at night. After delivering this warning, the Khmer Rouge troops retreated to the forest.
In 1975, the Khmer Rouge forced the villagers to eat and work together, but my family did not remain in the village for long. The Khmer Rouge evacuated us and all the villagers from Sla Phnom to Khcheay village, Choam Kravien commune, Memot district. I was assigned to a children’s group tasked with planting sugarcane. Later, the organization ordered all villagers to leave Khcheay village to prepare it for safety. The Khmer Rouge sent a truck to transport us, with about 30 people, including both Khmer and Cham.
The truck stopped at a rubber plantation in Krek commune, where I worked as a laborer, applying fertilizer and extracting rubber. I had enough to eat on the plantation because my superiors provided sufficient food to sustain my strength for the work.
In 1976, the Khmer Rouge evacuated us from Krek commune to Peam Chaing village, Preah That commune, Oraing Ov district. There, I attended a Chinese school taught by a Khmer teacher named Heang. During this time, the Khmer Rouge prohibited me from speaking Cham or practicing Islam, forcing me to learn Khmer letters and speak the Khmer language. In Peam Chaing, we ate together like in other places, with meals provided twice a day. The children were required to plant corn and beans and perform labor as directed by the organization. Peam Chaing had a large warehouse for storing produce such as rice, corn, beans, and potatoes, but the Khmer Rouge transported these goods outside while the people struggled to find enough to eat. I lived in Peam Chaing, Oraing Ov district, until the fall of Phnom Penh in January 1979.
In 1979, the Liberation Army announced that all people should return to their hometowns. I walked along the road, caught buffaloes, and used them to pull carts carrying supplies back to my homeland. After traveling for three nights and three days, I arrived home, but I did not stay in the village due to fears of leftover dangers from the war. Instead, I lived in Khcheay village, Choam Kravien commune, for a year before returning to Sla Phnom village.
During the Democratic Kampuchea regime, I lost my sister, Sen Chas, and her husband, Pa Amiet. The Khmer Rouge captured their entire family because Pa Amiet was a teacher. His family disappeared in 1976 in Khcheay village, Choam Kravien commune, Memot district, after the Khmer Rouge evacuated the village by truck to an unknown area.
By Chham Ra
ខ្ញុំឈ្មោះ សេន យូនឺស ភេទប្រុស អាយុ ៦២ឆ្នាំ ជនជាតិចាម មានស្រុកកំណើតនៅភូមិសោយ ឃុំប៉ីស១ ស្រុកក្រូចឆ្មារ ខេត្តកំពង់ចាម បច្ចុប្បន្នភូមិរស់នៅភូមិស្លាភ្នំ ឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ ឪពុកឈ្មោះ សេន (ស្លាប់ក្រោយសម័យ ប៉ុល ពត) ម្តាយឈ្មោះ សារចៅ (ទើបស្លាប់៣ឆ្នាំ) មានបងប្អូនចំនួន ៥នាក់។ ខ្ញុំជាកូនទី៤។ ប្រពន្ធឈ្មោះ សុះ ស្រស់ មានកូនចំនួន ៧នាក់ (ស្រី៥)។
កាលពីកុមារភាពខ្ញុំបានរៀនសូត្រនៅស្លាភ្នំ បានត្រឹមថ្នាក់ទី១ចាស់ ដោយសារអត់មានគ្រូបង្រៀន។ ខ្ញុំឈប់រៀនត្រឡប់មកជួយធ្វើការងារម្តាយឪពុក។
ឆ្នាំ១៩៧០ យន្តហោះមកទម្លាក់គ្រប់បែកនៅផ្លូវជាតិលេខ៧ ចំណែកភូមិស្លាភ្នំអត់មានការទម្លាក់គ្រាប់បែក។ បន្ទាយអាមេរិកកាំងនៅដេប៉ូលី ហៅស្លាក្រៅ ឃុំទន្លូង។ គ្រួសារខ្ញុំជីករណ្តៅត្រង់សេ ដើម្បីគេចពីការទម្លាក់គ្រាប់បែក។ ទ័ពយៀកកុង ចូលមកក្នុងភូមិ ប្រាប់ទៅប្រជាជនក្នុងភូមិ កុំឲ្យដេកលើផ្ទះ ពេលយប់ត្រូវដេកក្នុងរណ្តៅត្រង់សេ បន្ទាប់ពីយៀកកុងផ្តល់ព័ត៌មានរួច ទ័ពយៀកកុងត្រឡប់ចូលក្នុងព្រៃអស់។
ឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្មែរក្រហមឲ្យប្រជាជនហូបបាយរួម ធ្វើការងាររួម ប៉ុន្តែគ្រួសារខ្ញុំមិនបានរស់នៅក្នុងភូមិបានយូរទេ ខ្មែរក្រហមជម្លៀសគ្រួសារខ្ញុំ និងប្រជាជនក្នុងភូមិចេញទាំងអស់។ គ្រួសារខ្ញុំជម្លៀសចេញពីភូមិស្លាភ្នំ ឲ្យរស់នៅភូមិខ្ជាយ ឃុំជាំក្រវៀន ស្រុកមេមត់។ ខ្ញុំនៅក្នុងកងកុមារ អង្គការចាត់ឲ្យដាំអំពៅ។ ក្រោយមកអង្គការបានផ្តល់ដំណឹង ឲ្យប្រជាជនទាំងអស់ចាក់ចេញពីភូមិខ្ជាយ ដើម្បីរៀបចំភូមិឲ្យមានសុវត្តិភាព។ ខ្មែរក្រហមបញ្ជូនឡានមួយគ្រឿង ចូលមកដឹកប្រជាជន។ នៅក្នុងឡានមានប្រជាជនប្រហែល៣០នាក់ ត្រូវបានដឹកចេញពីភូមិខ្ជាយ មានទាំងខ្មែរ-ចាម។ ឡានខ្មែរក្រហមដែលដឹកគ្រួសារខ្ញុំឈប់សម្រាកនៅចំការកៅស៊ូ ឃុំក្រែក។ ខ្ញុំធ្វើជាកម្មករចំការកៅស៊ូក្រែក ដូចជាដាក់ជីកៅស៊ូ ចៀរជ័រកៅស៊ូ។ ខ្ញុំនៅចំការកៅស៊ូ ហូបចុកគ្រប់គ្រាន់ ព្រោះទីនោះត្រូវថ្នាក់លើឲ្យហូបឆ្អែត ដើម្បីមានកម្លាំងធ្វើចំការកៅស៊ូ។
ឆ្នាំ១៩៧៦ ខ្មែរក្រហមជម្លៀសចេញពីឃុំក្រែក ធ្វើដំណើរទៅភូមិពាមជាំង ឃុំព្រះធាតុ ស្រុកអូរាំងឪ។ ខ្ញុំបានចូលរៀនជាមួយក្មេងៗមកពីកន្លែងផ្សេងគ្នានៅសាលាចិន គ្រូបង្រៀនឈ្មោះ ហ៊ាង។ ហ៊ាង ជាគ្រូបង្រៀនខ្មែរ ជំនាន់នោះខ្មែរក្រហមមិនឲ្យខ្ញុំនិយាយភាសាចាម និងកាន់សាសនាឥស្លាម។ ខ្មែរក្រហមឲ្យរៀនពីអក្សរខ្មែរ និងនិយាយភាសាខ្មែរទាំងអស់។ ខ្ញុំនៅពាមជាំង ហូបបាយរួមដូចនៅកន្លែងផ្សេងដែរ ហើយក្នុងមួយថ្ងៃហូបពីរដង។ កុមារ ត្រូវដាំពោត សណ្តែក និងធ្វើពលកម្មតាមអង្គការកំណត់។ ពាមជាំង មានឃ្លាំងធំមួយសម្រាប់ដាក់ទិន្នផលដែលផលិតបាន ដូចជាស្រូវ ពោត សណ្តែក ដំឡូងជាដើម ប៉ុន្តែផលទាំងនោះត្រូវខ្មែរក្រហមដឹកចេញទៅខាងក្រៅ ចំណែកប្រជាជនហូបមិនគ្រប់គ្រាន់។ ខ្ញុំនៅពាមជាំង ស្រុកអូរាំងឪ រហូតដល់បែកទីក្រុងភ្នំពេញ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។
ឆ្នាំ១៩៧៩ កងទ័ពរំដោះ បានប្រកាសប្រាប់ប្រជាជនទាំងងស់ឲ្យត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើររបស់ខ្លួន។ ខ្ញុំដើរតាមផ្លូវចាប់ក្របីយកមកទឹមរទេះសម្រាប់ដឹកសម្ភារត្រឡប់មកស្រុកកំណើត។ ធ្វើដំណើរ៣យប់ ៣ថ្ងៃបានមកដល់ផ្ទះ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនបានចូលមករស់នៅក្នុងភូមិទេខ្លាចគ្រាប់សល់ពីសម័យសង្គ្រាម។ ខ្ញុំស្នាក់នៅភូមិខ្ជាយ ឃុំជាំក្រវៀនរយៈពេល១ឆ្នាំ បានត្រឡប់ទៅរស់នៅភូមិស្លាភ្នំ។
របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ខ្ញុំបាត់បងស្រី ឈ្មោះ សេន ចាស់ និងស្វាមីឈ្មោះថា ប៉ាអាមៀត ខ្មែរក្រហមចាប់ទាំងគ្រួសារ ដោយសារប៉ាអាមៀត ជាគ្រូបង្រៀន។ គ្រួសារគាត់បាត់ខ្លួនអំឡុងឆ្នាំ១៩៧៦ នៅភូមិខ្ជាយ ឃុំជាំក្រវៀន ស្រុកមេមត់ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហមជម្លៀសចេញពីភូមិឲ្យឡើងឡានទៅកាន់តំបន់ផ្សេងគ្នា។
ដោយ៖ ឈុំ រ៉ា
My name is El Yeb, also known as Loh Tayeb. I am a 68-year-old male of Cham ethnicity, born in Por In village, Kaong Kang commune, Ponhea Krek district, Kampong Cham province. Currently, I reside in Sla Phnom village, Tonloung commune, Memot district, Tbong Khmum province. My father, Loh, and my mother, Chah, are both deceased. I live with my grandparents, Tol and Taek, who have raised me since I was little, as I have never known my parents. I have three children.
As a child, I did not have the opportunity to study; instead, I helped my grandmother with farming. When the coup occurred in 1970, I was 12 years old. In Por In village, I began to hear announcements calling for demonstrations. I heard people shouting, “Long live the King! Those who do not go will be cut down.” People gathered with sticks, knives, and axes to demonstrate in front of the district office and Kaong Kang pagoda. I attended the demonstration with my brother, Mao, who took me to the Ponhea Krek district office. There, I saw a large crowd gathered, facing soldiers armed with guns. As tensions escalated, the soldiers fired their weapons to disperse the crowd, resulting in many injuries and fatalities.
During that time, three helicopters flew in to quell the demonstrations. A resident of Por In village was shot in the leg by a helicopter, and when he was taken to the hospital, his leg was amputated at the thigh. I participated in the demonstration for one morning before returning home. In Por Int village, people lived a simple farming life. My family cultivated corn, beans, and bananas for our sustenance.
About six months later, I witnessed soldiers from Lon Nol and Thieu Ky entering Por Int village and seizing the villagers’ chickens. The Viet Cong, in collaboration with the Khmer Rouge, did not harm the villagers or take their chickens. When the Viet Cong entered Por Int village, they encouraged the people to volunteer to fight against the Lon Nol soldiers.
To my knowledge, the US had a barracks in the Stung Market area of Stung village, Kaong Kang commune, Ponhea Krek district. I once saw US troops marching in groups and tanks driving through the village. The US bombings resulted in many casualties. In each household, two or three trenches were dug for hiding. Some families dug trenches beneath their homes. My family dug our trenches deep enough to conceal our heads, covering them with trees, branches, and soil, leaving two openings for entry and exit. We used mattresses and blankets to sleep in the trenches. At night, I would stay in the trenches, and during the day, I would come out of the house. Although the US bombings instilled fear, we managed to work in the fields and had enough food to eat.
When the US withdrew, the village of Por In began to organize a small-scale cooperative, and the villagers started working together. During this time, there was sufficient food. I served as a scout for Por In, a group of three members responsible for guarding the village and apprehending traders who sold eggs and duck eggs and sent them to the cooperative. As for the eggs and duck eggs were stored for use at the cooperative. I also crafted wooden guns, coated with charcoal, and air guns to intimidate people.
In April 1975, the organization evacuated me to Kok Kambao village in Kratie province. I was assigned to join the adult force, tasked with carrying water to the cooperative kitchen. After delivering water, I looked after the cows. During this time, I stayed with my grandparents, who were assigned to care for small children while their parents worked in the cooperative. My grandfather was designated as a cattle herder. My meals consisted of corn mixed with vegetables, distributed according to the regime. I remained in Kok Kambao village for six months.
Subsequently, the organization evacuated my family to Svay Chreh in Snuol District, Kratie Province. I was assigned as a scout in Snuol District, which comprised 100 members—50 women and 50 men. My duties involved monitoring agricultural work, such as weeding, transplanting, and digging canals during the day, while I performed socialist work and guard duty at night, carrying an Asekase gun. I observed that many people died due to food shortages, particularly those from Tromung and Memot Districts. Once a week, we met to discuss our performance and correct each other’s mistakes.
Every year, the organization celebrated the party’s birthday in April, playing songs and providing a day of food. I worked as a district security officer for a year, during which I arrested individuals for minor offenses, such as stealing potatoes, rice, and bran, and sent them to the security office of the Svay Chreh mill. After that, I lost contact with my grandparents in Svay Chreh.
By the end of 1978, I witnessed some cadres being executed by the Angkar. At that time, Svay Chreh commune was known as Ta Pei. A Cham man named Man was gruesomely cut into three pieces by the Angkar and displayed to the people as a warning, labeled a traitor: “a Vietnamese head with a Khmer body.” Of the 150 descendants of Ta Man’s relatives, only 50 survived the Angkar’s purges.
By Vy Sitha
ខ្ញុំឈ្មោះ អែល យ៉េប ហៅ ឡោះ តយ៉េប ភេទប្រុស អាយុ៦៨ឆ្នាំ ជាជនជាតិចាម មានទីកន្លែងកំណើតនៅភូមិពោធិ៍ឥន្ទ ឃុំកោងកាង ស្រុកពញាក្រែក ខេត្តកំពង់ចាម។ បច្ចុប្បន្នរស់នៅក្នុងភូមិស្លាភ្នំ ឃុំទន្លូង ស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ ឪពុកខ្ញុំឈ្មោះឡោះ(ស្លាប់) និងម្ដាយឈ្មោះ ជះ(ស្លាប់)។ ខ្ញុំនៅជាមួយតាឈ្មោះ តុល និងយាយឈ្មោះ ប៉ះ។ ខ្ញុំនៅជាមួយយាយតាតាំងពីតូច ពួកគាត់ចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សាខ្ញុំរហូតដល់ធំ ហើយខ្ញុំមិនធ្លាប់បានឃើញមុខឪពុកម្ដាយទេ។ ខ្ញុំមានកូន៣នាក់។
កាលពីកុមារភាពខ្ញុំមិនបានសិក្សាររៀនសូត្រទេ។ ខ្ញុំរស់នៅជាមួយយាយតាជួយធ្វើស្រែចំការ។ លុះពេលរដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៧០ ខ្ញុំមានអាយុ១២ឆ្នាំ។ នៅក្នុងភូមិពោធិ៍ឥន្ទចាប់ផ្ដើមឮសេចក្ដីប្រកាសតៗគ្នាថាត្រូវនាំគ្នាទៅធ្វើបាតុកម្ម។ ខ្ញុំបានឮប្រជាជននាំគ្នាស្រែកថា«ជយោសម្ដេចឪ អ្នកណាមិនទៅកាប់ចោល»។ ប្រជាជននាំគ្នាកាន់ដំបង កាំបិត និងពូថៅ ដើម្បីទៅធ្វើបាតុកម្មនៅមុខមន្ទីរស្រុក និងវត្តកោងកាង។ ខ្ញុំបានទៅចូលរួមបាតុកម្មជាមួយអ៊ំប្រុសខ្ញុំ ឈ្មោះម៉ៅ។ អ៊ំម៉ៅបានអ៊ាវខ្ញុំទៅដល់មន្ទីរស្រុកពញាក្រែក។ ខ្ញុំបានឃើញប្រជាជនជាច្រើននៅជុំគ្នានៅមុខមន្ទីរស្រុកនាំគ្នាទៅធ្វើបាតុកម្មជាមួយទាហានដែលមានកាំភ្លើង។ នៅពេលប្រជាជនសម្រុកខ្លាំងខាងទាហានបានបាញ់កាំភ្លើងទប់ស្កាត់ទើបធ្វើឲ្យប្រជាជនជាច្រើននាក់បានត្រូវរបួសនិងស្លាប់។
អំឡុងពេលនោះមានយន្តហោះស្លាបកាត់ចំនួន៣គ្រឿងបានហោះមកបាញ់ទប់ស្កាត់ ដើម្បីកុំឲ្យប្រជាជន ធ្វើបាតុកម្ម។ តាគេះដែលជាប្រជាជននៅភូមិពោធិ៍ឥន្ទត្រូវយន្តហោះបានបាញ់ត្រូវកំភួនជើង លុះពេលបញ្ជូនទៅមន្ទីរពេទ្យ គាត់ត្រូវកាត់នៅសល់ត្រឹមភ្លៅ។ ខ្ញុំបានទៅចូលរួមធ្វើបាតុកម្មបានមួយព្រឹក ក៏ធ្វើដំណើរត្រឡប់មកផ្ទះវិញ។ នៅក្នុងភូមិពោធិ៍ឥន្ទប្រជាជនរស់នៅប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចំការធម្មតា។ គ្រួសារខ្ញុំធ្វើស្រែនិងធ្វើចំការ។ នៅចំការខ្ញុំ ដាំពោត សណ្ដែក និងចេកទុកហូបខ្លួនឯង។
រំលងបានប្រហែលជាកន្លះឆ្នាំខ្ញុំឃើញមានទាហានលន់ នល់និងធីវគិចូលដល់ក្នុងភូមិពោធិ៍ឥន្ទចាប់មាន់ទាប្រជាជន។ វៀតកុងសហការណ៍ជាមួយខ្មែរក្រហម។ វៀតកុងមិនបានធ្វើបាបនិងចាប់មាន់ទារបស់ប្រជាជនឡើយ។ ពេលវៀតកុងចូលមកក្នុងភូមិពោធិ៍ឥន្ទតែងតែបំផុសឲ្យប្រជាជនស្ម័គ្រចិត្តចូលធ្វើជាកងកម្លាំងវាយបកប្រឆាំងជាមួយទាហានលន់ នល់។
តាមខ្ញុំដឹងអាមេរិកមានបន្ទាយមួយនៅម្ដុំផ្សារស្ទឹង ក្នុងភូមិស្ទឹង ឃុំកោងកាង ស្រុកពញាក្រែក។ ខ្ញុំធ្លាប់ឃើញទ័ពអាមេរិកដើរជាក្រុមៗហើយមានរថក្រោះបើកគគ្រើកភូមិ។ ពេលអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកមានប្រជាជនស្លាប់និងរងរបួសច្រើននាក់។ នៅតាមផ្ទះប្រជាជននីមួយៗតែងតែមានជីករណ្ដៅលេណដ្ឋានពីរទៅបីរណ្ដៅសម្រាប់ទុកលាក់ខ្លួន។ រណ្ដៅលេណដ្ឋាននេះមានប្រជាជនខ្លះជីកនៅក្រោមផ្ទះ។ រណ្ដៅលេណដ្ឋានគ្រួសារខ្ញុំជីកមានជម្រៅលិចក្បាល រួចកាប់កូនឈើមកដាក់ក្រាលពីលើនិងកាច់មែកឈើយកមកក្រាល ហើយកើបដីមកដាក់ពីលើ ដោយទុកប្រលោះចំនួនពីរសម្រាប់ចេញចូល។ នៅក្នុងរណ្ដៅលេណដ្ឋានគ្រួសារខ្ញុំយកកន្ទេល និងភួយទុកសម្រាប់កា្រលដេក។ ពេលយប់ខ្ញុំនៅក្នុងរណ្ដៅលេណដ្ឋាន ពេលថ្ងៃខ្ញុំចេញមកនៅផ្ទះ។ អំឡុងពេលអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកប្រជាជនរស់នៅក្នុងស្ថានភាពភ័យខ្លាច ប៉ុន្តែប្រជាជនអាចឆ្លៀតទៅធ្វើស្រែចំការបាន។ គ្រួសារមានអាហារហូបចុកគ្រប់គ្រាន់។
នៅពេលអាមេរិកដកទ័ពទៅវិញនៅក្នុងភូមិពោធិ៍ឥន្ទចាប់ផ្ដើមរៀបចំជាសហករណ៍កម្រិតទាប។ ប្រជាជននៅក្នុងភូមិចាប់ផ្ដើមធ្វើស្រែចំការប្រវាស់ដៃគ្នា។ អំឡុងពេលនោះការហូបចុកបានគ្រប់គ្រាន់។ ពេលនោះខ្ញុំបានធ្វើជាឈ្លបភូមិពោធិ៍ឥន្ទដែលមានសមាជិក៣នាក់។ ខ្ញុំមានតួនាទីយាមនៅតាមភូមិនិងចាប់ពួកនាយទន់ដែលលក់ពងមាន់និងពងទាបញ្ជូនទៅសហករណ៍។ នៅពេលខ្ញុំចាប់ពួកនាយទន់បានត្រូវចាប់ឃ្លុំមុខបញ្ជូនទៅសហករណ៍ ចំណែកពងមាន់ពងទាត្រូវយកទុកប្រើប្រាស់ក្នុងសហករណ៍។ កាលនោះខ្ញុំធ្វើកាំភ្លើងឈើយកមកលាបធ្យូង និងកាំភ្លើងខ្យល់ ដើម្បីកាន់កាំភ្លើងឲ្យប្រជាជនខ្លាច។
នៅក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ អង្គការជម្លៀសខ្ញុំទៅភូមិគោកកំបោរ ខេត្តក្រចេះ។ អង្គការចាត់តាំងខ្ញុំឲ្យចូលកម្លាំងពេញវ័យមានតួនាទីដឹកទឹកយកទៅដាក់ក្នុងសហករណ៍សម្រាប់ឲ្យចុងភៅប្រើប្រាស់ផ្គត់ផ្គង់ក្នុងផ្ទះបាយ។ ក្រោយពីដឹកទឹករួច ខ្ញុំត្រូវទៅមើលគោ។ អំឡុងពេលនោះខ្ញុំនៅជាមួយលោកតានិងលោកយាយ។ អង្គការចាត់តាំងឲ្យយាយខ្ញុំមើលកុមារតូចៗ ដើម្បីឲ្យឪពុកម្ដាយកុមារទាំងនោះទៅធ្វើការងារតាមសហករណ៍។ ចំណែកលោកតាខ្ញុំត្រូវអង្គការចាត់តាំងវេញខ្សែគោសម្រាប់ប្រើប្រាស់។ អាហារហូបចុកខ្ញុំត្រូវហូបបរលាយជាមួយពោត និងបន្លែចម្រុះ។ អាហារត្រូវវាល់ការចែកតាមរបប។ ខ្ញុំនៅភូមិគោកកំបោរបានរយៈពេល៦ខែ។
បន្ទាប់មកអង្គការជម្លៀសគ្រួសារខ្ញុំទៅនៅស្វាយជ្រះ ស្រុកស្នួល ខេត្តក្រចេះ។ ខ្ញុំត្រូវបានអង្គការចាត់តាំង ឲ្យធ្វើជាកងឈ្លបស្រុកស្នួល។ កងឈ្លបស្រុកស្នួលមាន១០០នាក់ មានក្រុមនារីមានចំនួន៥០នាក់ និងបុរសមានចំនួន៥០នាក់។ អង្គការចាត់តាំងខ្ញុំឲ្យទៅប្រចាំការនៅម្លិច ឃុំស្វាយជ្រះ ស្រុកស្នួល ខេត្តក្រចេះ។ នៅពេលថ្ងៃខ្ញុំមានតួនាទីដើរមើលប្រជាជនធ្វើការងារ ដក ស្ទូង និងជីកប្រឡាយ។ ពេលប្រលប់ខ្ញុំត្រូវធ្វើការងារសង្គមនិយម លុះពេលយប់ខ្ញុំត្រូវប្រចាំការយាម។ ពេលនោះខ្ញុំកាន់កាំភ្លើងអាសេកាសេ។ អំឡុងពេលនោះខ្ញុំសង្កេតឃើញថាមានប្រជាជនស្លាប់ច្រើនដោយសារគ្មានអាហារហូបចុកគ្រប់គ្រាន់។ ប្រជាជនភាគច្រើនមកពីស្រុកត្រមូងនិងស្រុកមេមត់។ នៅក្នុងមួយសប្តាហ៍ខ្ញុំត្រូវប្រជុំតិទៀននិងកសាងម្ដង។ ក្នុងកិច្ចប្រជុំនោះត្រូវនិយាយលើកពីគុណសម្បត្តិ និងគុណវិបត្តិ ដើម្បីកែតម្រូវគ្នាទៅវិញទៅមក។
ជារៀងរាល់ឆ្នាំអង្គការតែងតែធ្វើបុណ្យកំណើតបក្សនៅខែមេសា។ ថ្ងៃបុណ្យកំណើតបក្សអង្គការចាក់ចម្រៀងឲ្យស្ដាប់ និងបានហូបបាយមួយថ្ងៃ។ ខ្ញុំធ្វើកងឈ្លបស្រុកបានរយពេល១ឆ្នាំ។ ខ្ញុំធ្លាប់ចាប់ប្រជានដែលធ្វើខុសបញ្ជូនទៅមន្ទីរសន្តិសុខរោងម៉ាស៊ីនស្វាយជ្រះ។ អ្នកទោសនោះមិនធ្ងន់ធ្ងរទេ គឺលួចដំឡូង លួចអង្ករ និងកន្ទក់នៅរោងម៉ាស៊ីន។ ខ្ញុំនៅស្វាយជ្រះមិនដែលទទួលដំណឹងពីលោកតាលោកយាយខ្ញុំទៀតទេ។
នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៨ ខ្ញុំបានឃើញកម្មាភិបាលមួយចំនួនត្រូវបានអង្គការបញ្ជូនទៅសម្លាប់ចោល។ កាលនោះ គណៈឃុំស្វាយជ្រះឈ្មោះតាបី។ ពេលនោះជនជាតិចាមឈ្មោះម៉ានត្រូវបានអង្គការកាប់ជាបីកំណាត់រួចយកមកបង្ហាញឲ្យប្រជាជនមើលដោយនិយាយថាជាជនក្បត់«ក្បាលយួនខ្លួនខ្មែរ»។ កូនចៅសាច់ញាតិតាម៉ានចំនួ១៥០នាក់ ត្រូវបានអង្គការសម្លាប់នៅសល់តែ៥០នាក់ទេ។ ខ្ញុំភ័យពេកបាននាំគ្នារត់ចូលព្រៃនៅភ្នំ៥០០០។
នៅពេលនោះបងប្អូនខ្មែរអ៊ីស្លាមពិបាកណាស់ អង្គការហាមមិនឲ្យពាក់ក្រម៉ា មិនឲ្យគោរពសាសនា និងបង្ខំឲ្យហូបសាច់ជ្រូក។ ខ្ញុំចេះតែបង្ខំចិត្តហូប ព្រោះខ្លាចអង្គការសម្លាប់។
ពេលចេញមកពីក្នុងព្រៃខ្ញុំធ្វើទ័ព០៩ គឺកងទ័ពរណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិ ដែលបង្កើតដោយលោក ហេង សំរិន លោកជា ស៊ីម និងលោកហ៊ុនសែន។ ខ្ញុំបានចាប់ដៃគ្នាជាមួយទ័ព០៩នៅព្រៃបាក់នឹមស្ថិតភូមិម្លិច ដើម្បីវាយបកជាមួយខ្មែរក្រហមវិញ។ ពេលវាយបែកភ្នំពេញ ខ្ញុំបានសុំច្បាប់មករកលោកតាលោកយាយ។ ខ្ញុំបានជួបជុំតា យាយនៅស្រុកសំបូរ ខេត្តក្រចេះ រួចបានធ្វើដំណើរទៅស្រុកកំណើតវិញ។ ខ្ញុំធ្វើជាប្រជាជនធម្មតាប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចំការ។
នៅឆ្នាំ១៩៨០ខ្ញុំបានរៀបការមានគ្រួសារជាមួយប្រពន្ធ។ នៅឆ្នាំ១៩៨២ ខ្ញុំបានជាប់កំណែនផែនការ«ក៥» វាយជាមួយខ្មែរក្រហមនៅចំការលើ។ លុះដល់សម្ដេចបង្កើតគោលនយោបាយឈ្នះឈ្នះ ទើបខ្មែរក្រហមចុះចូលជាមួយរាជ រដ្ឋាភិបាល។
នៅឆ្នាំ១៩៨៣ខ្ញុំមករស់នៅភូមិស្លាភ្នំធ្វើជាកម្មករជៀរជ័ររដ្ឋ។ ក្រោយពេលរបបខ្មែរក្រហមបានបញ្ចប់ទៅរឿងរ៉ាវដែលខ្ញុំចាំមិនភ្លេចនោះ«អង្គការបង្ខំឲ្យហូបសាច់ជ្រូក និងជីវិតដែលធ្វើជាកងឈ្លប ត្រូវធ្វើតាមបទបញ្ជារបស់អង្គការទាំងចិត្តមិនចង់»។
ខ្ញុំពិតជាមានអារម្មណ៍រីករាយនិងរំភើបរកអ្វីប្រៀបពុំបាន នៅពេលមានក្មួយៗមកសួរនាំសុខទុកអំពីស្ថានភាពសុខភាព និងបានសួរនាំរឿងរ៉ាវដែលខ្ញុំធ្លាប់បានឆ្លងកាត់យកទៅសេរសេរទុកជាឯកសម្រាប់ទុកជាប្រយោជន៍ដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយបានសិក្សារៀនសូត្រ។ សព្វថ្ងៃខ្ញុំមានជំងឺឈឺសរសៃចង្កេះនិងឈឺភ្នែកខាងឆ្វេង។
ដោយ៖ វី ស៊ីថា
The Team’s Interests
First and foremost, the Koh Thma Documentation Center team would like to express our gratitude to Mr. Sar Sen, the head of Sla Phnom Village, for allowing us to conduct interviews and gather information related to population statistics and the names of individuals who will be interviewed directly by survivors of the Khmer Rouge regime. We also extend our thanks to Mr. Ta Um, Pu, and Bong for their willingness to participate in the interviews and for answering all the questions posed by our team.
After listening to the stories of the Cham survivors of the Khmer Rouge regime in Sla Phnom Village, we gained valuable insights into their experiences. From 1970 to 1975, during the war and bombing, the Cham in Sla Phnom Village were forced to hide in holes in the ground or flee to other villages. Between 1976 and 1979, the Khmer Rouge evacuated all the Cham from Sla Phnom Village, prohibiting them from speaking their language and practicing their religion. The Cham were compelled to eat pork, like the general population, and were not allowed to live with their families or fellow Cham.
Despite the challenges we faced in gathering information, we have acquired a wealth of knowledge about the war, the Khmer Rouge era, and the present day through the firsthand accounts of survivors. The stories we have collected will be documented for future generations to study and learn from.
Challenges
Difficulty in locating elderly Khmer Rouge survivors
Personal experiences shared by Khmer Rouge survivors during interviews
Many Khmer Rouge survivors were young at the time and have limited knowledge of the historical context
This version maintains the o
ចំណាប់អារម្មណ៍
ជាដំបូងក្រុមការងារមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកោះថ្ម សូមអរគុណលោក សារ សេន ជាប្រធានភូមិស្លាភ្នំ បានអនុញ្ញាតឲ្យក្រុមការងារចុះទៅសម្ភាស ផ្តល់ព័ត៌មានទាក់ទងជាមួយស្ថិតិប្រជាជជន និងឈ្មោះប្រជាជន ដែលក្រុមការងារនឹងចុះទៅសម្ភាសផ្ទាល់ ជាមួយអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម។ អរគុណ លោកតា អ៊ំ ពូ និងបង ដែលបានផ្តល់បទសម្ភាស នឹងឆ្លើយរាល់សំណួរដែលក្រុមការងារបានសួរ!
បន្ទាប់ពីយើងខ្ញុំ បានស្តាប់រឿងរ៉ាវរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមនៅភូមិស្លាភ្នំ ជាជនជាតិចាម យើងខ្ញុំទទួលបានបទពិសោធន៍ថ្មី ហើយបានយល់ដឹងពីការរស់នៅរបស់ជនជាតិចាម។ ឆ្នាំ១៩៧០-១៩៧៥ ចាប់តាំងពីមានសង្គ្រាមការទម្លាក់គ្រាប់បែក ចាមនៅភូមិស្លាភ្នំត្រូវលាក់ខ្លួនក្នុងរណ្តៅត្រង់សេ ឬភៀសខ្លួនទៅភូមិនានា។
ឆ្នាំ១៩៧៦-១៩៧៩ ជនជាតិចាមនៅភូមិស្លាភ្នំ ខ្មែរក្រហមជម្លៀសចេញទាំងអស់។ ខ្មែរក្រហមហាមឃាត់ចាម មិនឲ្យនិយាយភាសាចាម និងគោរពសាសនា។ ចាម ត្រូវខ្មែរក្រហមបង្ខំឲ្យហូបសាច់ជ្រូក ដូចប្រជាជនទូទៅ។ ជាពិសេសខ្មែរក្រហមមិនឲ្យចាមរស់នៅជាមួយគ្រួសារ ឬជនជាតិចាមដូចគ្នា។
ទោះបីមានឧបសគ្គក្នុងការប្រមូលព័ត៌មាន ប៉ុន្តែយើងទទួលបានព័ត៌មានជាច្រើន ទាក់ទងសម័យសង្គ្រាម សម័យខ្មែរក្រហម និងបច្ចុប្បន្ន ដែលយើងខ្ញុំ បានស្តាប់សាច់រឿងផ្ទាល់មាត់ពីអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម។ រឿងរ៉ាវដែលយើងខ្ញុំទទួលបានពីអ្នករស់រាន នឹងយកមកចងក្រងទុកជាឯកសារសម្រាប់ក្មេងៗជំនាន់ក្រោយយកទៅសិក្សារៀនសូត្រ និងស្វែងយល់បន្ថែម។
បញ្ហាប្រឈម
-ពិបាករកអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមដែលមានវ័យចំណាស់
-អំឡុងពេលសម្ភាសអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមមានធុរៈផ្ទាល់ខ្លួន
-អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមមានអាយុតិច មិនសូវដឹងរឿងរ៉ាវច្រើន
Photos by Team Koh Tham Documentation Center
July 15, 2025
Documentation Center of Cambodia Archives